Εικόνες σε άσπρο και σε μαύρο, παλιές, καινούργιες, απεικονίζουν το παιχνίδι του σκακιού στο δρόμο. Και μαζί η ποίηση γιά τον κάθε λογής δρόμο που παίρνουμε ή που αφήνουμε. Γιά δρόμους αδιάβατους και γιά δρόμους χιλιοπερπατημένους, δρόμους πραγματικούς μα και δρόμους της καρδιάς, του ονείρου, του φόβου, της ελπίδας, της μοναξιάς, του έρωτα, του θανάτου μα και της ανάστασης! Και σαν να ακούω σε μιά γωνιά του δρόμου την Κατερίνα Γώγου να μονολογεί: "Πάνω κάτω η Πατησίων"...
Βραδυνοί σκακιστές στους δρόμους της Καλκούτα στην Ινδία. Φωτογραφία του Manjit Singh Hoonjan.
Ο δρόμος
Ειν’ ένας δρόμος μακρύς και σιωπηλός.
Βαδίζω στο σκοτάδι και παραπατώ και πέφτω
και σηκώνομαι και με πόδια τυφλά πατώ πέτρες βουβές και ξερά φύλλα
και κάποιος πίσω μου κάνει το ίδιο:
αν σταματήσω, σταματάει.
Αν τρέξω, τρέχει. Στρέφομαι κανείς.
Τα πάντα σκοτεινά και δίχως έξοδο
και στρίβω και ξαναστρίβω σε γωνιές που πάντα βγάζουνε στο δρόμο
όπου κανένας δεν περιμένει, δε μ’ ακολουθεί
όπου εγώ ακολουθώ κάποιονε που παραπατά και που σηκώνεται
και λέει βλέποντας- με: κανείς.
Οκτάβιο Παζ
Παίζοντας σκάκι με τους "masters" στην Market Street του Σαν Φρανσίσκο.
Δρόμοι παλιοί
Δρόμοι παλιοὶ ποὺ ἀγάπησα καὶ μίσησα ἀτέλειωτα
κάτω ἀπ᾿ τοὺς ἴσκιους τῶν σπιτιῶν νὰ περπατῶ
νύχτες τῶν γυρισμῶν ἀναπότρεπτες κι ἡ πόλη νεκρὴ
Τὴν ἀσήμαντη παρουσία μου βρίσκω σὲ κάθε γωνιὰ
κᾶμε νὰ σ᾿ ἀνταμώσω κάποτε φάσμα χαμένο τοῦ τόπου μου κι ἐγὼ
Ξεχασμένος κι ἀτίθασος νὰ περπατῶ
κρατώντας μία σπίθα τρεμόσβηστη στὶς ὑγρές μου παλάμε.ς
(Καὶ προχωροῦσα μέσα στὴ νύχτα χωρὶς νὰ γνωρίζω κανένα
κι οὔτε κανένας μὲ γνώριζε.)
Μανώλης Αναγνωστάκης
Παρτίδα σκάκι σε κάποιον δρόμο του Μπαλί.
Ο Δρόμος Που Δεν Πήρα
Ήταν δυο δρόμοι που αποκλίναν μες στο δάσος.
Μα δεν μπορούσα να τους πάρω και τους δύο
Χωρίς να γίνω ο ίδιος δύο∙ λυπημένα
Ακολουθούσα με το βλέμμα μου τον ένα
Για να τον χάσω μες στη χλόη σ’ ένα σημείο.
Πήρα τον άλλον κι έμοιαζε καλά να κάνω∙
Ίσως και να ’χε ένα δικαίωμα παραπάνω
Όντας πιο θαλερός, λιγότερο φθαρμένος,
Μ’ όλο που ως προς αυτό σχεδόν δεν διαφέραν∙
Ήταν κι αυτός περίπου εξίσου πατημένος.
Κι οι δυο ξετυλιγόνταν σκεπασμένοι ακόμη
Φύλλα πρωινά, ίδιοι απαράλλαχτοι, όμως
Κράτησα εγώ τον πρώτο για μιαν άλλη μέρα∙
Αν κι οδηγώντας σ’ άλλους δρόμους κάθε δρόμος
Επιστροφή δεν έχουν όσο ξέρω οι δρόμοι.
Θα λέω με στεναγμό σαν θα ’μαι πολύ γέρος,
Βρήκα δυο δρόμους που αποκλίναν σ’ ένα μέρος
Και πήρα αυτόν που ’χε περπατηθεί πιο λίγο
(χωρίς να θέλω και τον άλλον ν’ αποφύγω)∙
Κι άλλαξε αυτό για πάντα τη ζωή μου.
Ρόμπερτ Φροστ
Παίζοντας σκάκι στο Hyde Park του Λονδίνου το 1952.
Στο δρόμο της μεσημβρίας
Είχαν περάσει εκείνες οι νύχτες
που έκανα παρέα
με τη βροχή κι ένα τσιγάρο.
Έλεγα πως ήταν πια
κάτι από εφιαλτικό παραμύθι.
Επέστρεψαν πιο άγριες,
δείχνουν τα κοφτερά τους δόντια
Χτυπάει το νερό πάνω στις τέντες
μαζί με την οργισμένη φωνή
της κατάθλιψης
που επιστρέφει νικήτρια
να καθίσει στο θρόνο της.
Δεν είναι ο φόβος
μηδέ η απειλή του θανάτου,
είναι ο πόνος
για το έργο που κάθε βράδυ
παίζεται σ' επανάληψη
μέχρι ~ ματωμένος ~
κι ανεπίγνωστα θανατωμένος για καιρό
να σηκώσεις κεφάλι
πάνω απ' τα σύννεφα
-που καμία σχέση δεν έχουν
με το Χαμόγελο της Τζοκόντα
ή την Κοντέσσα Εστερχάζυ-
να δεις το γαλάζιο τ' Ουρανού.
Μη μου μιλάς εμένα
για υψίστης ασφαλείας σίδερα
γιατί ξέρω από υψίστης καταδίκης μαύρες ώρες
δίχως διέξοδο,
Κι όσοι με χαμόγελο εστέτ
[ή ακριβά πληρωμένο
ή με συμβόλαιο ιερατικό
ή γνώση των νόμων κίνησης των Συμπάντων]
συναντήθηκαν κι απρεπώς επράξαν
- ελαφρά τη καρδία -
ό,τι επράξαν...
Ας προχωράνε στο δικό τους Φως.
Στα σκοτάδια ο πόνος βράζει με το αίμα
και τη σεροτονίνη με τις ενδορφίνες
να κυνηγάνε τη ζωή και το θρόϊσμα του θανάτου....
Ελένη Ζάχαρη
.jpg)
Παρτίδα σκακιού στο πάρκο Kalmegdan του Βελιγραδίου.
Όταν στους δρόμους
Όταν στους δρόμους βροντούσαν τα τύμπανα
Οι επιστροφές σκοτώναν τις ελπίδες
Κρατώ το χέρι σου μες στο σκοτάδι
Και προχωρώ
Εσύ και δυο άστρα που επιζήσαν
Οι μόνοι μου συνοδοί
Τα σχέδια που δεν πρόφτασα να χαράξω
Κι οι φαντασίες του σύννεφου στο ηλιοβασίλεμα
Σημαδεύουν την αρνητική πορεία
Δεν μένει παρά να πλαγιάσουμε στον κάμπο
Και ν’ αγαπήσουμε το πρώτο μαρτολούλουδο που δεν έκοψες
Αυτοί που μας αγάπησαν πεθάναν πριν μας μισήσουν
Αυτούς που θ΄αγαπούσαμε τους υπόταξε η λογική
Παιδιά σαν ήμασταν δεν παίξαμε ποτέ
Έφηβοι δεν κλάψαμε
Σαν γίναμε άντρες λησμονήσαμε το γέλιο
Πώς θέλετε να πάψουμε να νοσταλγούμε
Καθισμένη στα βράχια δαγκώνεις πικρόριζες
Κι ένας αγέρας επιβίωσης φυσάει απ’ τις σχισμές των ματιών σου
Έχω το φέρσιμο των σκοτωμένων Άγγλων ποιητών που τους διάβασα στα βιβλία
Συλλογίζομαι αυτούς που έφυγαν από κοντά μας σιωπηλά και με διάκριση τόση
Άλλοι χάθηκαν σε πλοία ναυαγισμένα άλλοι αφανίστηκαν από σιβυλλικές ασθένειες άλλοι δολοφονήθηκαν
Ζούμε στη βασιλεία της διασποράς
Η κάθε μέρα και μια εφήμερη προέκταση
Κάθε βράδυ οι εραστές ζητούν απόμερες γωνιές
Κάθε άνθρωπος ανακαλύπτει κάποτε το αδύνατο ενός γυρισμού
Κι όμως δεν αντιστέκεται αποκτά συνήθειες
Διασταυρώνει το σπέρμα του με καινούργιες γυναίκες
Υποβάλλει τη μνήμη του σε συνεχή αφαίρεση
Και τέλος φεύγει από κοντά μας
Όταν στους δρόμους ξαναβροντήσουν τα τύμπανα
Θα ξεριζώσω τη φωνή μου
Και θ’ αγαπήσω δυο φορές το σχήμα της σιωπής σου.
Κλείτος Κύρου
Δύο ηλικιωμένοι παίζουν σκάκι στο Clarmont της Καλιφόρνια στα 1952. Φωτογραφία του Ed Clark.
Ο δρόμος βάφτηκε
Ο μικρός Πιερότος
όταν την Κολομπίνα αγάπησε
έστυψε τη στολή του
πλημμύρισε το δρόμο χρώματα
κι ύστερα
σαν το κεράκι κάηκε
Δημήτρης Λιοσάτος
Μία παρτίδα σκακιού σε πάρκο της πόλης Lviv της Ουκρανίας. Φωτογραφία του Thomas Alboth.
Ο Δρόμος
Τώρα μακραίνουνε
πύργοι,παλάτια
κλαίνε μου οι θύμησες,
κλαίνε τα μάτια.
Τώρα θανάσιμη
νύχτα με ζώνει,
μέσα μου ογκώνονται
οι άφραστοι πόνοι.
Μ`είδαν,προσπέρασαν
όσοι αγαπάω,
μόνος απόμεινα
κι έρημος πάω.
Πόσο τ`ανέβασμα
του άχαρου δρόμου !
Στρέφω κοιτάζοντας
προς τ`όνειρό μου.
Μόλις και φαίνονται
οι άσπρες εικόνες,
τ`άνθη,χαμόγελα
μες στους χειμώνες.
Αεροσαλεύουνε
κρίνοι και χέρια,
ήλιοι τα πρόσωπα,
μάτια τ`αστέρια.
Είναι και ανάμεσα
σ`όλα η αγάπη,
στο πρωτοφίλημα
κόρη που εντράπει.
Κι όλο μακραίνουνε
πύργοι,παλάτια
κλαίνε μου οι θύμησες,
κλαίνε τα μάτια...
Κώστας Καρυωτάκης
Παίζοντας σκάκι στην οδό Claremont Road το 1994 στο Λονδίνο. Με κομμάτια αποτελούμενα από διάφορα αντικείμενα σε μία υπαίθρια σκακιέρα κατά την διάρκεια της κατάληψης διαμαρτυρίας ενάντια στα σχέδια της Βρετανικής κυβέρνησης αναφορικά με την κατασκευή δρόμου που θα επέφερε δυσμενείς επιπτώσεις αλλά και ξεσπίτωμα πολλών κατοίκων της περιοχής. Φωτογραφία του Gideon Mendel.
Κρασί στους αλήτικους δρόμους
Θα μποϱούσα να ϰάνω ϰάτι xειϱότεϱο
απ’ το να ϰάϑομαι στους αλήτιϰους δϱόμους
πίνοντας ϰϱασί,
απ’ το να ƶέϱω πως τίποτα δεν έxει σημασία τελιϰά
να ƶέϱω πως δεν υπάϱxει πϱαɣματιϰή διαφοϱά
ανάμεσα σε πλούσιους ϰαι φτωxούς
να ƶέϱω πως η αιωνιότητα δεν είναι ούτε
νηφάλια ούτε μεϑυσμένη,
να ƶέϱω όλα τούτα, νέος
ϰαι να ‘μαι ποιητής,
Θα μποϱούσα να ήμουν επιxειϱηματίας ϰαι να λέω
τϱομεϱές ϐλαϰείες ϰαι να πιστεύω πως ο Θεός
νοιάzεται ɣια μένα,
αντί ɣι’ αυτό έϰατσα σταυϱοπόδι σε μοναxιϰές
παϱόδους ϰαι ϰανείς δεν με είδε, μόνο το μπουϰάλι
είδαν ϰι αυτό είxε αδειάσει
ϰι έϰανα έϱωτα σε ϰαλαμποϰοxώϱαφα
ϰαι σε νεϰϱοταφεία
ɣια να μάϑω πως οι νεϰϱοί δεν ϰάνουν φασαϱία
ɣια να μάϑω πως τα ϰαλαμπόϰια μιλάνε
(το ’να στ’ άλλο με xέϱια ɣέϱιϰα ƶεϱά)
έϰατσα στα σοϰάϰια νιώϑοντας τα φώτα του νέον
ϰαι ϰοιτώντας τους επιστάτες της μητϱόπολης
να στύϐουν τις πατσαϐούϱες τους ϰάτω στα
σϰαλιά της εϰϰλησίας.
Κάϑομαι πίνω ϰϱασί
ϰαι αɣιάzω στις ɣϱαμμές του τϱένου
απ’ το να είμαι εϰατομμυϱιούxος ϰαι πάλι πϱοτιμώ
να σωϱιάzομαι με ϰάποιον άμοιϱο ϰαι φτηνό ουίσϰι
στην πόϱτα μιας αποϑήϰης, με ϑέα μεɣάλα ηλιοϐασιλέματα
σε xοϱταϱιασμένους αɣϱούς του σιδηϱοδϱόμου
να ƶέϱω πως όσοι ϰοιμούνται στο ποτάμι
έxουν μάταια όνειϱα, να ‘μαι σταυϱοπόδι
μες στη νύxτα ϰαι να ɣνωϱίzω τα πάντα
να ‘μαι μοναxιϰός σϰοτεινός
με το οπτιϰό νεύϱο παϱατηϱητής
του διαμαντιού του ϰόσμου
που στϱοϐιλίzεται.
Τζακ Κέρουακ
Δύο υπερήλικες παίζουν σκάκι σε ένα παγκάκι του Central Park στην πόλη της Νέας Υόρκης τον Μάϊο του 1946.
Ο Δρόμος
Θαμπός ο δρόμος την αυγή, χωρίς σκιές· λαμπρός σαν ήχος κίτρινος πνευστών το μεσημέρι με τον ήλιο. Tα αντικείμενα, τα κτίσματα στιλπνά και η πλάσις όλη με πανηγύρι μοιάζει, χαρούμενη μέσα στο φως, σαν πετεινός που σ’ έναν φράχτη αλαλάζει.
Aμέριμνος ο δρόμος εξακολουθεί, σαν κάποιος που σφυρίζοντας (αέρας της ανοίξεως σε καλαμιές) αμέριμνος διαβαίνει, και όσο εντείνεται το φως, η κίνησις των διαβατών, πεζών και εποχουμένων, στον δρόμο αυξάνει και πληθαίνει.
Oι διαβάται αμέτρητοι. Aνάμεσα σε αγνώστους ποιητάς και αγίους ανωνύμους, ανάμεσα σε φορτηγά διαδρομών μεγάλων, όλοι, αστοί και προλετάριοι διαβαίνουν, όλοι υπακούοντες σε κάτι, σε κάτι συχνά πολύ καλά μασκαρεμένο (τουτέστιν υπακούοντες στην Mοίρα) άλλοι πεζοί και άλλοι μετακινούμενοι με τροχοφόρα, με οχήματα λογής-λογής, τροχήλατα ποικίλα, μέσ’ στην βοή διαβαίνοντες και την αντάρα, με Σιτροέν, με Kαντιλλάκ, με Bέσπες και με κάρρα.
O δρόμος, σκυρόστρωτος ή με άσφαλτο ντυμένος, από παντού πάντα περνά – Aθήνα, Mόσχα, Γιαροσλάβ, Λονδίνο και Πεκίνο, από την Σάντα Φε ντε Mπογκοτά και την Γουαδαλαχάρα, την Σιέρρα Mάντρε Oριεντάλ και τις κορδιλλιέρες, μέσ’ από τόπους ιερούς σαν τους Δελφούς και την Δωδώνη, μέσ’ από τόπους ένδοξους, όπως τα Σάλωνα, όπως η γέφυρα της Aλαμάνας, καθώς και από άλλα μέρη ξακουστά, σαν την κοσμόπολι εκείνη, που ηδυπαθώς την διασχίζει ο γκρίζος Σηκουάνας.
Όμως ο δρόμος, αν και από παντού περνά, δεν είναι πάντα της αμεριμνησίας ή της συνήθους συλλογής. Kαμιά φορά φωνές ακούονται την νύκτα, φωνές μιας γυναικός που άνδρες πολλοί σ’ ένα χαντάκι την βιάζουν, ή άλλες φορές, άλλες φωνές – εκείνο το δυσοίωνο παράγγελμα: “Στον τόπο !” που μέγαν τρόμον έσπερνε μέσ’ στις ψυχές των οδοιπόρων, όταν μαχαίρια άστραφταν και καριοφίλια ή γκράδες, εμπρός στα στήθη των ταξιδιωτών, όταν στον δρόμο αυτόν, μοίρα κακή τούς έριχνε στα χέρια των ληστανταρτών, που φουστανέλλα λερή φορώντας, έτσι καθώς προβάλλανε από την μπούκα μιας σπηλιάς, με παλληκάρια μοιάζανε του Oδυσσέα Aνδρούτσου, σαν νάταν ο τόπος το Xάνι της Γραβιάς και οι ταξιδιώται τούτοι, στρατιώται του Kιοσέ Mεχμέτ ή του Oμέρ Bρυώνη – έτσι, καθώς απ’ το Πικέρμι ξεκινώντας, περνώντας μέσ’ απ’ την Nταού Πεντέλη, από τον δρόμο αυτόν, προς μονοπάτια δύσβατα τους λόρδους οδηγούσαν (ξανθά παιδιά της Iνγκλιτέρας που στην Eλλάδα ήρθανε και αγιάσαν) με τα χαντζάρια οι λησταί κεντρίζοντάς τους (ω Eδουάρδε Xέρμπερτ ! ω Bάινερ, ντε Mπόυλ και Λόυντ !) ώσπου να φθάσουν σε σίγουρα λημέρια, κοντά στη Σκάλα του Ωρωπού, στου Δήλεσι τα μέρη, για λύτρα βασιλικά ή για μαχαίρι (στα Σάλωνα σφάζουν αρνιά και στο Xρυσό κριάρια) για λύτρα βασιλικά ή για σφαγή (για δες καιρό που διάλεξε ο Xάρος να με πάρη) ενώ ο χειμώνας τέλειωνε και ζύγωνε η Λαμπρή, και μύριζε παντού πολύ το πεύκο, το θυμάρι, για λύτρα βασιλικά ή για σφαγή, (ω Aρβανιτάκη Tάκο ! ω Aρβανιτάκη Xρήστο ! ω Γερογιάννη και μαύρε εσύ Kαταρραχιά !) για λύτρα βασιλικά ή για σφαγή, κοντά στη Σκάλα του Ωρωπού, στου Δήλεσι τα μέρη.
Kαι ο δρόμος εξακολουθεί, με ανάλογα στοιχεία και από παντού πάντα περνά (Γκραν Kάνυον, Mακροτάνταλον, Aκροκεραύνια, Άνδεις) από τις όχθες του Γουαδαλκιβίρ που όλη την Kόρδοβα ποτίζει, από τις όχθες του Aμούρ και από τις όχθες του Zαμβέζη, ο δρόμος από παντού περνά, σκληρός, σκληρότατος παντού, τόσο, που πάντοτε αντέχει, στα βήματα όλων των πεζών και στην τριβή των βαρυτέρων οχημάτων, μέσ’ από πόλεις και χωριά, βουνά, υψίπεδα και κάμπους, από τις λίμνες τις Φινλανδικές, την Γη του Πυρός και την Eστραμαδούρα, έως που ξάφνου, κάθε τόσο, μια πινακίς, μη ορατή παρά στους καλουμένους, πάντα εμφανίζεται για τον καθένα, όπου και αν βρίσκονται οι γηγενείς και οι ταξιδιώται, μια πινακίς με γράμματα χονδρά και απλά που γράφει: “Tέρμα εδώ. Eτοιμασθήτε. O ποταμός Aχέρων”.
Tην ίδια στιγμή, όποια και αν είναι η χώρα, όποιο και αν είναι το τοπίον, γίνεται μια τελευταία Bενετιά μ’ ένα Kανάλε Γκράντε – όραμα πάντα θείον και των αισθήσεων χαιρετισμός στερνός – μια τελευταία Bενετιά στις αποβάθρες της οποίας γονδόλες μαύρες περιμένουν (πήγα να πω σαν νεκροφόρες) και ένας περάτης γονδολιέρης, ωχρός και κάτισχνος μα δυνατός στα μπράτσα, τους τερματίζοντας κάθε φορά καλεί: “Περάστε, κύριοι, απ’ εδώ. Tούτη είναι η βάρκα σας. Eμπάτε.” Kαι οι καλούμενοι, με βλέμμα σαν αυτό που συναντά κανείς στα μάτια των καταδικασμένων, στις ύστατες στιγμές του βίου των, μπροστά στις κάννες των αποσπασμάτων, σε ώρες ορθρινές κατά τας εκτελέσεις, μισό λεπτό πριν ακουσθούν οι τουφεκιές και σωριασθούν σφαδάζοντα στη γη τα σώματά των, όλοι περνούν και μπαίνουν στις γονδόλες πάντα χωρίς αποσκευές και φεύγουν.
Kαι ο δρόμος εξακολουθεί, σκληρός, σκληρότερος παρά ποτέ, σκυρόστρωτος ή με άσφαλτο ντυμένος, και μαλακώνει μόνο, όποια και αν είναι η χώρα, όποιο και αν είναι το τοπίον, κάτω από σέλας αγλαόν αθανασίας, μόνον στα βήματα των ποιητών εκείνων, που οι ψυχές των ένα με τα κορμιά των είναι, των ποιητών εκείνων των ακραιφνών και των αχράντων, καθώς και των αδελφών αυτών Aγίων Πάντων.
Aνδρέας Εμπειρίκος
Βραδυνοί σκακιστές στους δρόμους της Καλκούτα στην Ινδία. Φωτογραφία του Manjit Singh Hoonjan.
Ο δρόμος
Ειν’ ένας δρόμος μακρύς και σιωπηλός.
Βαδίζω στο σκοτάδι και παραπατώ και πέφτω
και σηκώνομαι και με πόδια τυφλά πατώ πέτρες βουβές και ξερά φύλλα
και κάποιος πίσω μου κάνει το ίδιο:
αν σταματήσω, σταματάει.
Αν τρέξω, τρέχει. Στρέφομαι κανείς.
Τα πάντα σκοτεινά και δίχως έξοδο
και στρίβω και ξαναστρίβω σε γωνιές που πάντα βγάζουνε στο δρόμο
όπου κανένας δεν περιμένει, δε μ’ ακολουθεί
όπου εγώ ακολουθώ κάποιονε που παραπατά και που σηκώνεται
και λέει βλέποντας- με: κανείς.
Οκτάβιο Παζ
Παίζοντας σκάκι με τους "masters" στην Market Street του Σαν Φρανσίσκο.
Δρόμοι παλιοί
Δρόμοι παλιοὶ ποὺ ἀγάπησα καὶ μίσησα ἀτέλειωτα
κάτω ἀπ᾿ τοὺς ἴσκιους τῶν σπιτιῶν νὰ περπατῶ
νύχτες τῶν γυρισμῶν ἀναπότρεπτες κι ἡ πόλη νεκρὴ
Τὴν ἀσήμαντη παρουσία μου βρίσκω σὲ κάθε γωνιὰ
κᾶμε νὰ σ᾿ ἀνταμώσω κάποτε φάσμα χαμένο τοῦ τόπου μου κι ἐγὼ
Ξεχασμένος κι ἀτίθασος νὰ περπατῶ
κρατώντας μία σπίθα τρεμόσβηστη στὶς ὑγρές μου παλάμε.ς
(Καὶ προχωροῦσα μέσα στὴ νύχτα χωρὶς νὰ γνωρίζω κανένα
κι οὔτε κανένας μὲ γνώριζε.)
Μανώλης Αναγνωστάκης
Παρτίδα σκάκι σε κάποιον δρόμο του Μπαλί.
Ο Δρόμος Που Δεν Πήρα
Ήταν δυο δρόμοι που αποκλίναν μες στο δάσος.
Μα δεν μπορούσα να τους πάρω και τους δύο
Χωρίς να γίνω ο ίδιος δύο∙ λυπημένα
Ακολουθούσα με το βλέμμα μου τον ένα
Για να τον χάσω μες στη χλόη σ’ ένα σημείο.
Πήρα τον άλλον κι έμοιαζε καλά να κάνω∙
Ίσως και να ’χε ένα δικαίωμα παραπάνω
Όντας πιο θαλερός, λιγότερο φθαρμένος,
Μ’ όλο που ως προς αυτό σχεδόν δεν διαφέραν∙
Ήταν κι αυτός περίπου εξίσου πατημένος.
Κι οι δυο ξετυλιγόνταν σκεπασμένοι ακόμη
Φύλλα πρωινά, ίδιοι απαράλλαχτοι, όμως
Κράτησα εγώ τον πρώτο για μιαν άλλη μέρα∙
Αν κι οδηγώντας σ’ άλλους δρόμους κάθε δρόμος
Επιστροφή δεν έχουν όσο ξέρω οι δρόμοι.
Θα λέω με στεναγμό σαν θα ’μαι πολύ γέρος,
Βρήκα δυο δρόμους που αποκλίναν σ’ ένα μέρος
Και πήρα αυτόν που ’χε περπατηθεί πιο λίγο
(χωρίς να θέλω και τον άλλον ν’ αποφύγω)∙
Κι άλλαξε αυτό για πάντα τη ζωή μου.
Ρόμπερτ Φροστ
Παίζοντας σκάκι στο Hyde Park του Λονδίνου το 1952.
Στο δρόμο της μεσημβρίας
Είχαν περάσει εκείνες οι νύχτες
που έκανα παρέα
με τη βροχή κι ένα τσιγάρο.
Έλεγα πως ήταν πια
κάτι από εφιαλτικό παραμύθι.
Επέστρεψαν πιο άγριες,
δείχνουν τα κοφτερά τους δόντια
Χτυπάει το νερό πάνω στις τέντες
μαζί με την οργισμένη φωνή
της κατάθλιψης
που επιστρέφει νικήτρια
να καθίσει στο θρόνο της.
Δεν είναι ο φόβος
μηδέ η απειλή του θανάτου,
είναι ο πόνος
για το έργο που κάθε βράδυ
παίζεται σ' επανάληψη
μέχρι ~ ματωμένος ~
κι ανεπίγνωστα θανατωμένος για καιρό
να σηκώσεις κεφάλι
πάνω απ' τα σύννεφα
-που καμία σχέση δεν έχουν
με το Χαμόγελο της Τζοκόντα
ή την Κοντέσσα Εστερχάζυ-
να δεις το γαλάζιο τ' Ουρανού.
Μη μου μιλάς εμένα
για υψίστης ασφαλείας σίδερα
γιατί ξέρω από υψίστης καταδίκης μαύρες ώρες
δίχως διέξοδο,
Κι όσοι με χαμόγελο εστέτ
[ή ακριβά πληρωμένο
ή με συμβόλαιο ιερατικό
ή γνώση των νόμων κίνησης των Συμπάντων]
συναντήθηκαν κι απρεπώς επράξαν
- ελαφρά τη καρδία -
ό,τι επράξαν...
Ας προχωράνε στο δικό τους Φως.
Στα σκοτάδια ο πόνος βράζει με το αίμα
και τη σεροτονίνη με τις ενδορφίνες
να κυνηγάνε τη ζωή και το θρόϊσμα του θανάτου....
Ελένη Ζάχαρη
.jpg)
Παρτίδα σκακιού στο πάρκο Kalmegdan του Βελιγραδίου.
Όταν στους δρόμους
Όταν στους δρόμους βροντούσαν τα τύμπανα
Οι επιστροφές σκοτώναν τις ελπίδες
Κρατώ το χέρι σου μες στο σκοτάδι
Και προχωρώ
Εσύ και δυο άστρα που επιζήσαν
Οι μόνοι μου συνοδοί
Τα σχέδια που δεν πρόφτασα να χαράξω
Κι οι φαντασίες του σύννεφου στο ηλιοβασίλεμα
Σημαδεύουν την αρνητική πορεία
Δεν μένει παρά να πλαγιάσουμε στον κάμπο
Και ν’ αγαπήσουμε το πρώτο μαρτολούλουδο που δεν έκοψες
Αυτοί που μας αγάπησαν πεθάναν πριν μας μισήσουν
Αυτούς που θ΄αγαπούσαμε τους υπόταξε η λογική
Παιδιά σαν ήμασταν δεν παίξαμε ποτέ
Έφηβοι δεν κλάψαμε
Σαν γίναμε άντρες λησμονήσαμε το γέλιο
Πώς θέλετε να πάψουμε να νοσταλγούμε
Καθισμένη στα βράχια δαγκώνεις πικρόριζες
Κι ένας αγέρας επιβίωσης φυσάει απ’ τις σχισμές των ματιών σου
Έχω το φέρσιμο των σκοτωμένων Άγγλων ποιητών που τους διάβασα στα βιβλία
Συλλογίζομαι αυτούς που έφυγαν από κοντά μας σιωπηλά και με διάκριση τόση
Άλλοι χάθηκαν σε πλοία ναυαγισμένα άλλοι αφανίστηκαν από σιβυλλικές ασθένειες άλλοι δολοφονήθηκαν
Ζούμε στη βασιλεία της διασποράς
Η κάθε μέρα και μια εφήμερη προέκταση
Κάθε βράδυ οι εραστές ζητούν απόμερες γωνιές
Κάθε άνθρωπος ανακαλύπτει κάποτε το αδύνατο ενός γυρισμού
Κι όμως δεν αντιστέκεται αποκτά συνήθειες
Διασταυρώνει το σπέρμα του με καινούργιες γυναίκες
Υποβάλλει τη μνήμη του σε συνεχή αφαίρεση
Και τέλος φεύγει από κοντά μας
Όταν στους δρόμους ξαναβροντήσουν τα τύμπανα
Θα ξεριζώσω τη φωνή μου
Και θ’ αγαπήσω δυο φορές το σχήμα της σιωπής σου.
Κλείτος Κύρου
Δύο ηλικιωμένοι παίζουν σκάκι στο Clarmont της Καλιφόρνια στα 1952. Φωτογραφία του Ed Clark.
Ο δρόμος βάφτηκε
Ο μικρός Πιερότος
όταν την Κολομπίνα αγάπησε
έστυψε τη στολή του
πλημμύρισε το δρόμο χρώματα
κι ύστερα
σαν το κεράκι κάηκε
Δημήτρης Λιοσάτος
Μία παρτίδα σκακιού σε πάρκο της πόλης Lviv της Ουκρανίας. Φωτογραφία του Thomas Alboth.
Ο Δρόμος
Τώρα μακραίνουνε
πύργοι,παλάτια
κλαίνε μου οι θύμησες,
κλαίνε τα μάτια.
Τώρα θανάσιμη
νύχτα με ζώνει,
μέσα μου ογκώνονται
οι άφραστοι πόνοι.
Μ`είδαν,προσπέρασαν
όσοι αγαπάω,
μόνος απόμεινα
κι έρημος πάω.
Πόσο τ`ανέβασμα
του άχαρου δρόμου !
Στρέφω κοιτάζοντας
προς τ`όνειρό μου.
Μόλις και φαίνονται
οι άσπρες εικόνες,
τ`άνθη,χαμόγελα
μες στους χειμώνες.
Αεροσαλεύουνε
κρίνοι και χέρια,
ήλιοι τα πρόσωπα,
μάτια τ`αστέρια.
Είναι και ανάμεσα
σ`όλα η αγάπη,
στο πρωτοφίλημα
κόρη που εντράπει.
Κι όλο μακραίνουνε
πύργοι,παλάτια
κλαίνε μου οι θύμησες,
κλαίνε τα μάτια...
Κώστας Καρυωτάκης
Παίζοντας σκάκι στην οδό Claremont Road το 1994 στο Λονδίνο. Με κομμάτια αποτελούμενα από διάφορα αντικείμενα σε μία υπαίθρια σκακιέρα κατά την διάρκεια της κατάληψης διαμαρτυρίας ενάντια στα σχέδια της Βρετανικής κυβέρνησης αναφορικά με την κατασκευή δρόμου που θα επέφερε δυσμενείς επιπτώσεις αλλά και ξεσπίτωμα πολλών κατοίκων της περιοχής. Φωτογραφία του Gideon Mendel.
Κρασί στους αλήτικους δρόμους
Θα μποϱούσα να ϰάνω ϰάτι xειϱότεϱο
απ’ το να ϰάϑομαι στους αλήτιϰους δϱόμους
πίνοντας ϰϱασί,
απ’ το να ƶέϱω πως τίποτα δεν έxει σημασία τελιϰά
να ƶέϱω πως δεν υπάϱxει πϱαɣματιϰή διαφοϱά
ανάμεσα σε πλούσιους ϰαι φτωxούς
να ƶέϱω πως η αιωνιότητα δεν είναι ούτε
νηφάλια ούτε μεϑυσμένη,
να ƶέϱω όλα τούτα, νέος
ϰαι να ‘μαι ποιητής,
Θα μποϱούσα να ήμουν επιxειϱηματίας ϰαι να λέω
τϱομεϱές ϐλαϰείες ϰαι να πιστεύω πως ο Θεός
νοιάzεται ɣια μένα,
αντί ɣι’ αυτό έϰατσα σταυϱοπόδι σε μοναxιϰές
παϱόδους ϰαι ϰανείς δεν με είδε, μόνο το μπουϰάλι
είδαν ϰι αυτό είxε αδειάσει
ϰι έϰανα έϱωτα σε ϰαλαμποϰοxώϱαφα
ϰαι σε νεϰϱοταφεία
ɣια να μάϑω πως οι νεϰϱοί δεν ϰάνουν φασαϱία
ɣια να μάϑω πως τα ϰαλαμπόϰια μιλάνε
(το ’να στ’ άλλο με xέϱια ɣέϱιϰα ƶεϱά)
έϰατσα στα σοϰάϰια νιώϑοντας τα φώτα του νέον
ϰαι ϰοιτώντας τους επιστάτες της μητϱόπολης
να στύϐουν τις πατσαϐούϱες τους ϰάτω στα
σϰαλιά της εϰϰλησίας.
Κάϑομαι πίνω ϰϱασί
ϰαι αɣιάzω στις ɣϱαμμές του τϱένου
απ’ το να είμαι εϰατομμυϱιούxος ϰαι πάλι πϱοτιμώ
να σωϱιάzομαι με ϰάποιον άμοιϱο ϰαι φτηνό ουίσϰι
στην πόϱτα μιας αποϑήϰης, με ϑέα μεɣάλα ηλιοϐασιλέματα
σε xοϱταϱιασμένους αɣϱούς του σιδηϱοδϱόμου
να ƶέϱω πως όσοι ϰοιμούνται στο ποτάμι
έxουν μάταια όνειϱα, να ‘μαι σταυϱοπόδι
μες στη νύxτα ϰαι να ɣνωϱίzω τα πάντα
να ‘μαι μοναxιϰός σϰοτεινός
με το οπτιϰό νεύϱο παϱατηϱητής
του διαμαντιού του ϰόσμου
που στϱοϐιλίzεται.
Τζακ Κέρουακ
Δύο υπερήλικες παίζουν σκάκι σε ένα παγκάκι του Central Park στην πόλη της Νέας Υόρκης τον Μάϊο του 1946.
Ο Δρόμος
Θαμπός ο δρόμος την αυγή, χωρίς σκιές· λαμπρός σαν ήχος κίτρινος πνευστών το μεσημέρι με τον ήλιο. Tα αντικείμενα, τα κτίσματα στιλπνά και η πλάσις όλη με πανηγύρι μοιάζει, χαρούμενη μέσα στο φως, σαν πετεινός που σ’ έναν φράχτη αλαλάζει.
Aμέριμνος ο δρόμος εξακολουθεί, σαν κάποιος που σφυρίζοντας (αέρας της ανοίξεως σε καλαμιές) αμέριμνος διαβαίνει, και όσο εντείνεται το φως, η κίνησις των διαβατών, πεζών και εποχουμένων, στον δρόμο αυξάνει και πληθαίνει.
Oι διαβάται αμέτρητοι. Aνάμεσα σε αγνώστους ποιητάς και αγίους ανωνύμους, ανάμεσα σε φορτηγά διαδρομών μεγάλων, όλοι, αστοί και προλετάριοι διαβαίνουν, όλοι υπακούοντες σε κάτι, σε κάτι συχνά πολύ καλά μασκαρεμένο (τουτέστιν υπακούοντες στην Mοίρα) άλλοι πεζοί και άλλοι μετακινούμενοι με τροχοφόρα, με οχήματα λογής-λογής, τροχήλατα ποικίλα, μέσ’ στην βοή διαβαίνοντες και την αντάρα, με Σιτροέν, με Kαντιλλάκ, με Bέσπες και με κάρρα.
O δρόμος, σκυρόστρωτος ή με άσφαλτο ντυμένος, από παντού πάντα περνά – Aθήνα, Mόσχα, Γιαροσλάβ, Λονδίνο και Πεκίνο, από την Σάντα Φε ντε Mπογκοτά και την Γουαδαλαχάρα, την Σιέρρα Mάντρε Oριεντάλ και τις κορδιλλιέρες, μέσ’ από τόπους ιερούς σαν τους Δελφούς και την Δωδώνη, μέσ’ από τόπους ένδοξους, όπως τα Σάλωνα, όπως η γέφυρα της Aλαμάνας, καθώς και από άλλα μέρη ξακουστά, σαν την κοσμόπολι εκείνη, που ηδυπαθώς την διασχίζει ο γκρίζος Σηκουάνας.
Όμως ο δρόμος, αν και από παντού περνά, δεν είναι πάντα της αμεριμνησίας ή της συνήθους συλλογής. Kαμιά φορά φωνές ακούονται την νύκτα, φωνές μιας γυναικός που άνδρες πολλοί σ’ ένα χαντάκι την βιάζουν, ή άλλες φορές, άλλες φωνές – εκείνο το δυσοίωνο παράγγελμα: “Στον τόπο !” που μέγαν τρόμον έσπερνε μέσ’ στις ψυχές των οδοιπόρων, όταν μαχαίρια άστραφταν και καριοφίλια ή γκράδες, εμπρός στα στήθη των ταξιδιωτών, όταν στον δρόμο αυτόν, μοίρα κακή τούς έριχνε στα χέρια των ληστανταρτών, που φουστανέλλα λερή φορώντας, έτσι καθώς προβάλλανε από την μπούκα μιας σπηλιάς, με παλληκάρια μοιάζανε του Oδυσσέα Aνδρούτσου, σαν νάταν ο τόπος το Xάνι της Γραβιάς και οι ταξιδιώται τούτοι, στρατιώται του Kιοσέ Mεχμέτ ή του Oμέρ Bρυώνη – έτσι, καθώς απ’ το Πικέρμι ξεκινώντας, περνώντας μέσ’ απ’ την Nταού Πεντέλη, από τον δρόμο αυτόν, προς μονοπάτια δύσβατα τους λόρδους οδηγούσαν (ξανθά παιδιά της Iνγκλιτέρας που στην Eλλάδα ήρθανε και αγιάσαν) με τα χαντζάρια οι λησταί κεντρίζοντάς τους (ω Eδουάρδε Xέρμπερτ ! ω Bάινερ, ντε Mπόυλ και Λόυντ !) ώσπου να φθάσουν σε σίγουρα λημέρια, κοντά στη Σκάλα του Ωρωπού, στου Δήλεσι τα μέρη, για λύτρα βασιλικά ή για μαχαίρι (στα Σάλωνα σφάζουν αρνιά και στο Xρυσό κριάρια) για λύτρα βασιλικά ή για σφαγή (για δες καιρό που διάλεξε ο Xάρος να με πάρη) ενώ ο χειμώνας τέλειωνε και ζύγωνε η Λαμπρή, και μύριζε παντού πολύ το πεύκο, το θυμάρι, για λύτρα βασιλικά ή για σφαγή, (ω Aρβανιτάκη Tάκο ! ω Aρβανιτάκη Xρήστο ! ω Γερογιάννη και μαύρε εσύ Kαταρραχιά !) για λύτρα βασιλικά ή για σφαγή, κοντά στη Σκάλα του Ωρωπού, στου Δήλεσι τα μέρη.
Kαι ο δρόμος εξακολουθεί, με ανάλογα στοιχεία και από παντού πάντα περνά (Γκραν Kάνυον, Mακροτάνταλον, Aκροκεραύνια, Άνδεις) από τις όχθες του Γουαδαλκιβίρ που όλη την Kόρδοβα ποτίζει, από τις όχθες του Aμούρ και από τις όχθες του Zαμβέζη, ο δρόμος από παντού περνά, σκληρός, σκληρότατος παντού, τόσο, που πάντοτε αντέχει, στα βήματα όλων των πεζών και στην τριβή των βαρυτέρων οχημάτων, μέσ’ από πόλεις και χωριά, βουνά, υψίπεδα και κάμπους, από τις λίμνες τις Φινλανδικές, την Γη του Πυρός και την Eστραμαδούρα, έως που ξάφνου, κάθε τόσο, μια πινακίς, μη ορατή παρά στους καλουμένους, πάντα εμφανίζεται για τον καθένα, όπου και αν βρίσκονται οι γηγενείς και οι ταξιδιώται, μια πινακίς με γράμματα χονδρά και απλά που γράφει: “Tέρμα εδώ. Eτοιμασθήτε. O ποταμός Aχέρων”.
Tην ίδια στιγμή, όποια και αν είναι η χώρα, όποιο και αν είναι το τοπίον, γίνεται μια τελευταία Bενετιά μ’ ένα Kανάλε Γκράντε – όραμα πάντα θείον και των αισθήσεων χαιρετισμός στερνός – μια τελευταία Bενετιά στις αποβάθρες της οποίας γονδόλες μαύρες περιμένουν (πήγα να πω σαν νεκροφόρες) και ένας περάτης γονδολιέρης, ωχρός και κάτισχνος μα δυνατός στα μπράτσα, τους τερματίζοντας κάθε φορά καλεί: “Περάστε, κύριοι, απ’ εδώ. Tούτη είναι η βάρκα σας. Eμπάτε.” Kαι οι καλούμενοι, με βλέμμα σαν αυτό που συναντά κανείς στα μάτια των καταδικασμένων, στις ύστατες στιγμές του βίου των, μπροστά στις κάννες των αποσπασμάτων, σε ώρες ορθρινές κατά τας εκτελέσεις, μισό λεπτό πριν ακουσθούν οι τουφεκιές και σωριασθούν σφαδάζοντα στη γη τα σώματά των, όλοι περνούν και μπαίνουν στις γονδόλες πάντα χωρίς αποσκευές και φεύγουν.
Kαι ο δρόμος εξακολουθεί, σκληρός, σκληρότερος παρά ποτέ, σκυρόστρωτος ή με άσφαλτο ντυμένος, και μαλακώνει μόνο, όποια και αν είναι η χώρα, όποιο και αν είναι το τοπίον, κάτω από σέλας αγλαόν αθανασίας, μόνον στα βήματα των ποιητών εκείνων, που οι ψυχές των ένα με τα κορμιά των είναι, των ποιητών εκείνων των ακραιφνών και των αχράντων, καθώς και των αδελφών αυτών Aγίων Πάντων.
Aνδρέας Εμπειρίκος
